Demiryolu Yük Taşımacılığı Ve İşletmesi
Etki Gösterge Getirisi:
Yatırım Zaman Çerçevesi
Pazar Büyüklüğü
Gider Boyutu
Özel sektör şirketleri tarafından demiryolu yük taşımacılığı ve işletmeciliğine yapılan yatırımlar
Bu YFA, ülkedeki ulaşım altyapısını geliştirecek, lojistik ve yük taşımacılığının maliyetini düşürecek ve kesintisiz tedarik zincirlerini destekleyecektir.
BölgelerGeliştirme ihtiyacı: Türkiye, 2016 yılında 34. sırada yer aldıktan sonra, Lojistik Performans Endeksi’nde 2020’de (160 üzerinden) 47. sırada yer aldı.(3) Sanayi tesisleri, limanlar ve demiryolu sistemleri arasındaki bağlantılar yeterince gelişmemiştir. Rekabet gücünü artırmak için Türkiye’nin lojistik maliyetlerini düşürmesi ve demiryolu ve deniz taşımacılığının daha yüksek paya sahip kombine taşımacılık modları geliştirmesi gerekiyor.(4)
Politika önceliği: Hükümetin tüm ulaşım modlarını kapsayan entegre bir ulaşım altyapısını iyileştirme hedefi vardır. Altyapı, maksimum trafik güvenliğini sağlayacak, sürdürülebilir ve kesintisiz bir ulaşım sistemi ile toplumun tüm kesimlerine hizmet verecek şekilde planlanmıştır. (5)
Cinsiyet eşitsizlikleri ve marjinalleşme sorunları: Ulaştırma erkek egemen bir sektördür, Türkiye’de kadınların ulaşım sektörüne katılımı %10 civarındadır. Ek olarak, yetersiz ulaşım altyapısı, özellikle kırsal alanlarda, kadınların işe erişimini ve eğitim/beceri gelişimini etkilemektedir. (21) Yeni şehirleri Türk tedarik zincirine dahil etmek için ulaşım altyapısına yapılacak yatırımlar, bölgesel ekonomik farklılıkları azaltacaktır.
Yatırım fırsatları: En büyük payın demiryolları (43&), karayolları (%27) ve şehir içi ulaşıma (%23) ait olduğu ulaşımda toplam kamu yatırımı 25 milyar TL (3,7 milyar ABD doları) olarak planlanmıştır.(6)
Temel darboğazlar: Ulaştırma altyapısına yetersiz yatırım, ürün ve hizmet alışverişi için tedarik zinciri kısıtlamaları oluşturur. Nüfus arttıkça mevcut ulaşım altyapısı yetersiz kalabilmektedir. Ulaşım altyapısının geliştirilmemesi, trafik sıkışıklığında daha fazla soruna neden olacak ve SDG 11’e olumsuz yansıyacaktır.
Geliştirme ihtiyacı: Karayollarında lojistik ve ulaşım altyapısındaki gelişmelere rağmen, ulaşım yatırımlarında yük taşımacılığına ve demiryolu moduna odaklanmaya hala önemli bir ihtiyaç var. daha çevre dostu ulaşım türleri için
Politika önceliği: Türkiye, Yüksek Hızlı Trenler için 2.028 km ve yolcu ve yük taşımacılığı için 228 km’lik konvansiyonel ağları tamamlama hedefine sahiptir. (2)
Cinsiyet eşitsizlikleri ve marjinalleşme sorunları: Ulaştırma erkek egemen bir sektördür, Türkiye’de kadınların ulaşım sektörüne katılımı %10 civarındadır. Ek olarak, yetersiz ulaşım altyapısı, özellikle kırsal alanlarda, kadınların işe erişimini ve eğitim/beceri gelişimini etkilemektedir. (21) Yeni şehirleri Türk tedarik zincirine dahil etmek için ulaşım altyapısına yapılacak yatırımlar, bölgesel ekonomik farklılıkları azaltacaktır.
Yatırım fırsatları: Bu alandaki büyük ölçekli yatırımlar için çeşitli teşvikler mevcuttur. Demiryolu ve tramvay lokomotif parçalarının yerli imalatına yönelik yatırımlar Bölge I, II, III, IV, V ve VI teşviklerinden yararlanmaktadır.
Temel darboğazlar: Darboğazlardan bazıları, metro ve tren hatlarının inşa edildiği çevredeki peyzajın fiziksel koşullarını içerir. TCDD’ye (devlet demiryolları) sunulan sübvansiyonlar özel sektörü dışlayabileceğinden operasyonel engeller var. Ayrıca, bu yatırım alanı son derece regüle edilmiştir.
Kritik YFA Birimi
Demiryollarının ihracat ve ithalattaki payı
Küresel yıllık demiryolu aracı pazar büyüklüğü 185 milyar Euro’dur. (10) Türkiye’nin yıllık demiryolu taşıtı pazar büyüklüğü 5 milyar Euro’dur. (7)
2019 yılında demiryollarının ihracattaki payı 2018 yılına göre %33 artış göstererek 967 milyon ABD doları tutarında ihracat gerçekleştirdi. Benzer şekilde demiryolları ile taşınan ithalat da 2018 yılına göre %15,8 artarak 2019 yılında 1,4 milyar ABD dolarına ulaşmıştır.(8)
15% – 20%
Türkiye demiryolları pazarında aktif olan görüşülen yatırımcılar, sahadaki yatırımlardan %12-20 seviyesinde bir dönüt hedefliyor.
Uzun Vadeli (10+ yıl)
Demiryolu araçlarına yapılan yatırımlar 10-15 yıl arasında değişen uzun vadelidir. >Rota işletme ruhsatları en az 10 yıllık uzun süreli olarak verilir. (9) >Yeni demiryolu güzergâhlarının ve ağlarının inşası, planlanan güzergâhın özelliklerine bağlı olarak orta ila uzun vadelidir.
Gider BoyutuCOVID-19 pandemisi, kesintisiz ulaşım modlarına duyulan ihtiyacı gözler önüne sermiş ve diğer ulaşım modlarında yaşanan aksaklıklar nedeniyle uluslararası ticaret üzerinde artan baskılar karşısında en uygun mod olarak demiryolu taşımacılığını öne çıkarmıştır.
Karayolları hala önemli trafik güvenliği sorunları barındırmaktadır. Taşıma modları arasında karayolunun hakim konumu, yolcu ve kargo taşımacılığında devam etmekte olup, taşımacılık yatırımlarında kargo taşımacılığı ve demiryolu moduna ağırlık verilmesi gerekmektedir. (10)
Türkiye’de yolcu ve yük taşımacılığında demiryolu taşımacılığının payı AB-28 ortalamasının altındadır. (11)
Türkiye’de ulaştırma sektöründe kadın istihdamı %10’dur. (21) Türkiye’de ulaştırma sektörü erkek egemendir. Artan yatırımlar, toplumsal cinsiyete dayalı doğru politikalarla birleşerek bu sektörde kadın istihdamını artıracaktır.
İyileştirmeler yoluyla altyapı verimliliğini artırarak ve özellikle COVID-19 salgını karşısında hayati önem taşıyan kesintisiz ve sürdürülebilir bir ulaşım modu sağlayarak ülke genelinde ve ticaret ortaklarıyla yük taşımacılığını optimize etmek.
Ortalama olarak karayolu yük taşımacılığından kaynaklanan yakıt emisyonlarını azaltmak, demiryolları kamyonlardan 4 kat daha fazla yakıt verimlidir, yani demiryolları aracılığıyla yapılan yük taşımacılığı, kamyonlarla yük taşımacılığına kıyasla GHG emisyonlarını %75 oranında azaltır. (12)
Esnek bağlantı yollarını optimize ederek verimsiz demiryolu altyapısı ve işletiminden kaynaklanan kargo atıklarını azaltmak
Kadın, kırsal ve göçmen nüfus için seyahat sürelerini azaltmak/ ulaşıma erişimi artırmak
8.4.1 Malzeme ayak izi, kişi başına malzeme ayak izi ve GSYİH başına malzeme ayak izi
Mevcut Seviye kişi başına 16 ton (13)
9.1.2 Taşıma şekline göre yolcu ve yük hacimleri
9.4.1 Katma değer birimi başına CO2 emisyonu
9.5.1 GSYİH oranı olarak araştırma ve geliştirme harcamaları
Mevcut Seviye Demiryolu yolcuları: 4,39 milyar yolcu-km (14)
$ GSYİH başına 0,26 kilogram (14)
0.96% (15)
Hedef Düzeyi %3.7 (15)
11.2.1 Cinsiyete, yaşa ve engellilere göre toplu taşımaya rahat erişimi olan nüfusun oranı
Bireyler
Demiryolu ağları, karayolu trafik kazalarını azaltarak trafik güvenliğini artıracaktır. 2018 yılında trafik kazalarında 6.675 ölüm kaydedilmiş, 307.071 kişi yaralanmıştır. (16)
Demiryolu ağlarındaki artış, önde gelen üretici ve operatörlerin uluslararası firmalar olması nedeniyle dışa bağımlılığı artırabilir.
Yürütme Riski
Dış Risk
Beklenmeyen Etki Riski
Etki Sınıflandırması
B- Fayda Paydaşları
Karayolunun ulaşımdaki payının azalması
Ekonomik ve güvenli ulaşıma sınırlı erişimi olan ve lojistik maliyetleri yüksek olan KOBİ’leri ihraç eden kentsel nüfus
Yüksek Risk (Demiryolu üretiminin dışa bağımlı yapısı yüksek kur risklerine maruz kalmaktadır.)
Bu FYA, ülkedeki ulaşım altyapısını geliştirecek, lojistik ve yük taşımacılığının maliyetini düşürecek ve kesintisiz tedarik zincirlerini destekleyecektir.
(11. Kalkınma Planı): 11. Kalkınma Planından: (4) Raylı sistem araçları Planda öncelikli sektör olarak belirlenmiştir. Ulusal karasal ulaşım sistemlerinde demiryollarının payı %10’a çıkarılacaktır.
(11. Kalkınma Planı): 11. Kalkınma Planı: 2035 yılına kadar demiryolunun yolcu taşımacılığındaki payının %15’e, yük taşımacılığındaki payının ise %20’ye çıkarılması hedefi de bulunmaktadır. (4)
(2019-2023 Devlet Demiryolları Stratejik Planı): Devlet Demiryolları 2019-2023 Stratejik Planı, demiryolu ağlarının genişletilmesi ve diğer ulaşım modlarına ve stratejik konumlara bağlanmasını içeren Türkiye’deki demiryolu sektörünün önceliklerini ortaya koymaktadır.
Mali teşvikler: Kamulaştırma ve yerli üretim çalışmaları kapsamında kamu bankalarından uygun koşullarda kredi alınabilmektedir. Uluslararası bankalardan uygun LIBOR faizli krediler de Hazine garantili olarak mevcuttur. (7)
Mali teşvikler: Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı’nın bölgesel yatırım ve proje bazlı teşvikleri arasında KDV istisnası, gümrük vergisi muafiyeti, vergi indirimi, sosyal güvenlik primi desteği, faiz/kar payı desteği, 500 milyon TL’nin üzerindeki yatırımlar için KDV iadesi bulunmaktadır. (7)
(Yönetmelik): Türkiye Devlet Demiryolları (TCDD), Türkiye’deki çoğu yolcu ve yük demiryolu işletmesinden sorumlu devlete ait bir demiryolu şirketidir.
(Yönetmelik): Demiryolu sektörünün serbestleştirilmesi, özel sektör yatırımları yoluyla verimlilik ve kalitenin artırılması amacıyla 6461 sayılı Türkiye Demiryolu Taşımacılığının Serbestleştirilmesi Hakkında Kanun 2013 yılında yürürlüğe girmiştir.
(Yönetmelik): 17 Ocak 2020 tarih ve 56 sayılı Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi ile Demiryolları Düzenleme Genel Müdürlüğü (DG), Tehlikeli Maddeler ve Kombine Taşımacılık Düzenleme Genel Müdürlüğü ve Karayolu Taşımacılığı Düzenleme Genel Müdürlüğü ile Genel adı altında birleştirilmiştir, Ulaştırma Hizmetleri Düzenleme Müdürlüğü.
ÖZEL SEKTÖR
Koç Holding, Arkas, Körfez Ulaştırma, Omsan, Koç Holding, Özenray, Arkas, Körfez Ulaştırma, Tülomsaş, Aselsan, Siemens, Greenbrier gibi bakım onarım firmaları.
DEVLET
Türkiye Devlet Demiryolları, Ulaştırma ve Altyapı Bakanlığı, Raylı Sistemler Derneği (RSD)
ÇOK TARAFLILAR
EBRD
KAR AMACI GÜTMEYENLER
SEKTÖR KAYNAKLARI
1) TOBB Ulaştırma Meclis Üyesi ile Röportaj, 2020
2) Türkiye Cumhuriyeti Devlet Demiryolları 2019-2023 Stratejik Planı.
4) Strateji ve Bütçe Başkanlığı, 11. Kalkınma Planı,
5) Türkiye Cumhuriyeti Devlet Demiryolları 2019-2023 Stratejik Planı.
6) Strateji ve Bütçe Başkanlığı, 2020 Yatırım Programı.
YFA KAYNAKLARI
7) İstanbul Metro AŞ tarafından doldurulmuş anket.
8) Anadolu Ajansı, 05.02.2020. Ticarette demiryollarının payı artıyor.
9) Dunya, 2016.
10) 11. Kalkınma Planı, Strateji ve Bütçe Başkanlığı,
11) Ulaştırma ve Altyapı Bakanlığı 2019-2023 Stratejik Planı.
12) Ticaret Bakanlığı İstatistikleri, 2020.
15) SDG Index & Dashboard, 2020,
16) Emniyet Genel Müdürlüğü, Trafik Daire Başkanlığı. İstatistik.
17) Dünya Sağlık Örgütü, Road Safety InTurkey,
18) Bilgili, Levent ve ark. “Orta Anadolu’nun iki şehri arasında LCA yaklaşımı kullanılarak demiryolu ve karayolu emisyonlarının değerlendirilmesi.” Sürdürülebilir Şehirler ve Toplum 49 (2019): 101635.
19) Siemens Faaliyet Raporu 2019.
20) Ulaştırma ve Altyapı Bakanı’nın Açıklaması, 2020.
21) Avrupa İmar ve Kalkınma Bankası, Ulaştırma Stratejisi 2019-2024,
22) TOBB Ulaştırma Meclis Üyesi ile röportaj, 2020.
23) Türkiye Cumhuriyeti Devlet Demiryolları 2019-2023 Stratejik Planı.