Atık Su Arıtma Tesisleri Ve Teknolojileri
Etki Gösterge Getirisi:
Yatırım Zaman Çerçevesi
Pazar Büyüklüğü
Gider Boyutu
Atıksu arıtma tesislerinin ve yenilikçi atıksu arıtma teknolojilerinin inşası ve işletilmesine yönelik yatırımlar
Bu Yatırım Fırsatı Alanı’na yapılan yatırımlar, yetersiz kirlilik kontrolü nedeniyle yüzey suyu kalitesinin bozulmasını azaltabilir.
Bölgeler
Karadeniz Bölgesi, İç Anadolu Bölgesi, Doğu Anadolu Bölgesi, Marmara Bölgesi, Akdeniz Bölgesi
Geliştirme ihtiyacı: Türkiye’nin SKH 9 (Sanayi, Yenilik ve Altyapı) konusundaki performansı büyük zorluklar sergilemektedir ve Sürdürülebilir Kalkınma Raporu 2020’ye göre SKH 12 (Sorumlu Tüketim ve Üretim) için hala önemli zorluklar devam etmektedir. (1)
Politika önceliği: 2020-2022’yi kapsayan Yeni Ekonomi Programı, “Sıfır Atık Girişimi” ile ilgili projelerin yaygınlaştırılacağını vurgulamaktadır. (2)
Cinsiyet eşitsizlikleri ve marjinalleşme sorunları: Altyapı sektöründe katı atık toplayıcıları arasında yüksek oranda kayıt dışılık vardır. Bu alandaki işçiler, kötü çalışma koşullarından ve sosyal güvenlik eksikliğinden muzdariptir. Kamu hizmetlerinin sağlanması açısından, daha düşük gelir düzeyine sahip haneler, enerji yoksulluğu riskiyle karşı karşıyadır. Bu sektördeki marjinallik konularını ele almak için adil istihdam uygulamaları ve fiyatlandırma mekanizmaları uygulanmalıdır. Bu alandaki yatırımların yeşil ekonomi içinde iş fırsatları yaratması ve hane halkı tüketim maliyetlerini azaltmak için enerji verimliliği önlemlerini teşvik etmesi gerekiyor.
Yatırım fırsatları: Hükümet, 2020 yılı için kentsel altyapı alanları için aşağıdaki kamu yatırım tutarlarını planlamıştır: 198 milyon TL (29 milyon USD) kentleşme, 152 milyon TL (22 milyon USD) iletişim altyapısı, 71 milyon TL (10 milyon USD) çevre için 67 milyon TL (10 milyon USD) belediye hizmetleri için. (3)
Temel darboğazlar: Yüksek yatırım ve işletme maliyetleri, insan sermayesi ve teknoloji kaynakları ve yönetişim ihtiyaçları göz önüne alındığında, atık su arıtma tesisleri gibi bazı kentsel altyapı hizmetleri istenen verimlilik seviyelerine ulaşamamaktadır. Kentsel altyapıda verimliliği artırmak için yeni modellere ihtiyaç vardır. (4)
Kalkınma ihtiyacı: Türkiye su sıkıntısı çeken bir ülkedir. Kişi başına düşen yıllık su temini 1.365 metreküptür. Olumsuz etkiler dikkate alındığında bu rakamın 2030’da 1.120 m3’e düşeceği tahmin edilmektedir. (5) Atıksu arıtma tesislerine erişim 2005-16 döneminde %42’den %79’a yükselmiştir. (6)
Politika önceliği: 11. Kalkınma Planı, güvenli, temiz içme suyu sağlanmasına ve atık suyun nüfus sağlığı üzerindeki olumsuz etkilerinin en aza indirilmesine öncelik vermektedir. 2018 yılında tüm atık suların %11,7’si arıtılmamış olarak deşarj edilmiştir. (7)
Cinsiyet eşitsizlikleri ve marjinalleşme sorunları: Türkiye’de atık yönetimi sektöründe yüksek oranda kayıt dışılık söz konusudur. Atık toplayıcılar, kötü çalışma koşullarından ve sosyal güvenlik eksikliğinden muzdariptir. Kayıt dışı geri dönüşüm sektörünün katı atık yönetiminin %30’una kadar sorumlu olabileceği tahmin edilmektedir. Bu, kentsel yoksullar ve etnik azınlıklar için önemli bir gelir alanıdır. (20) (21)
Yatırım fırsatları: Atık su yönetimindeki kayda değer ilerlemeye rağmen, evsel atık suların %14’ü arıtılmadan deşarj edilmektedir. (6)
Temel darboğazlar: Evsel su ve atık su tarifeleri birçok ilde karşılanabilirlik sınırlarını aşıyor. Sadece az sayıda Türk su kuruluşu, en yoksul hanelere zarar vermeden yeni yatırımları finanse etmek için tarife artışı potansiyeline sahiptir. (6)
Kritik YFA Birimi
2017-2023 yılları arasında 1422 atıksu arıtma tesisi yapılması planlanmaktadır. (8)
2023 yılına kadar atık su ve kanalizasyon yatırımlarına yaklaşık 27,6 milyar TL (4 milyar ABD doları) ödenek ayrılmıştır.(8)
%20-%25
Aktif işletmecilerle yapılan görüşmelere göre atıksu arıtma tesislerinin inşaatından elde edilen getiriler %25-30 arasında değişirken, bu tesislerin işletilmesi %10 kayıplarla ilişkilendirilmektedir. Atıksu tesislerinin inşası ve işletilmesine yönelik yatırımlardan elde edilen toplam getiri yaklaşık olarak %20’dir.
Kısa Vade (0-5 yıl)
Bir atıksu arıtma tesisinin planlama, tasarım ve yapım aşamaları 2-5 yıl arasında tamamlanmaktadır. (9)
Türkiye, yakın gelecekte su kıtlığı riskiyle karşı karşıya kalan, su sıkıntısı çeken bir ülkedir. Türkiye’de kişi başına yıllık su temini 1.365 metreküptür. Olumsuz etkiler dikkate alındığında bu rakamın 2030 yılında 1.120 m3’e düşeceği öngörülmektedir. (10)
Atık su arıtma tesislerine erişim 2005-16 döneminde %42’den %79’a yükselmiştir. (11)
Atık su yönetimindeki kayda değer ilerlemeye rağmen, evsel atık suların %14’ü arıtılmadan deşarj edilmektedir. (11) 2018 yılında tüm atık suların %11,7’si arıtılmamış olarak deşarj edilmiştir. (12)
Sanayi siteleri ve maden bölgeleri, atık suları arıtılmadan deşarj etmekte, bu da yaşayan toplulukları (özellikle geçim kaynakları sulak alanlara bağlı olan kırsal alanlarda) sağlık ve ekonomik risklere maruz bırakmaktadır.
Bu FYA’ya yapılan yatırımlar, yetersiz kirlilik kontrolü nedeniyle yüzey suyu kalitesinin bozulmasını azaltabilir.
Bu IOA’ya yapılan yatırımlar, yetersiz kirlilik kontrolü nedeniyle yüzey suyu kalitesinin bozulmasını azaltabilir.
Bu IOA’ya yapılan yatırımlar, kanalizasyon ve atık su arıtma hizmetlerinin 2023 yılına kadar %100 oranında sunulmasını sağlamak için su arıtma altyapısını iyileştirebilir.(8)
Atık su arıtımı, geçimleri sulak alanların sürdürülebilirliğine bağlı olan kırsal topluluklar için özellikle önemlidir.
6.3.1 Güvenli bir şekilde arıtılan evsel ve endüstriyel atık su akışlarının oranı
6.3.2 Ortam suyu kalitesi iyi olan su kütlelerinin oranı
6.5.1 Entegre su kaynakları yönetimi derecesi
Mevcut Düzey 6.3.1: %35.03 (13) 6.3.2: Yok 6.5.1: %70 (13)
Hedef Düzeyi 6.3.1: Türkiye’nin bu gösterge için uzun vadeli hedefi %100’dür. (14)
11.6.2 Şehirlerdeki (nüfus ağırlıklı) yıllık ortalama ince partikül madde seviyeleri (örn. PM2.5 ve PM10)
Mevcut Seviye 41.97 mgr/m^3 (11)
Hedef Seviye N.A.
12.4.2 (a) Kişi başına üretilen tehlikeli atık; ve (b) arıtma türüne göre arıtılan tehlikeli atık oranı ve 12.5.1 Ulusal geri dönüşüm oranı, tonlarca geri dönüştürülmüş malzeme
Ele alınan ikincil SKH’ler
İlgili İkincil SKH’ler
Besin giderleri için AB standartlarının ötesine geçen katı ulusal atık standartlarına ulaşmak için aşırı yatırım riski vardır. (8)
Atık su arıtma teknolojileri dışa bağımlı olduğundan, bu tür tesislerin yerel teknolojiyi geliştirmeden yaygınlaştırılması, yabancı teknolojiye bağımlılığı artırması muhtemeldir. (11)
Impact RisksVerimlilik Riski: Yerel yetkililerin atık yönetimine yoğun katılımı nedeniyle
Dayanıklılık Riski: Yatırım zaman dilimlerinin büyük ölçüde belediyelerin görev koşullarına bağlı olması nedeniyle
Etki Sınıflandırması
B- Fayda Paydaşları
Temiz suya ve gelişmiş deniz ekosistemlerine artan erişim.
Su altındaki yaşamın yanı sıra, atık su arıtma ve kanalizasyon hizmetlerine sınırlı erişimi olan kırsal alanlarda yaşayan insanlara hizmet verilecektir.
Belediyelerin atık su arıtma tesislerine dahil olması, yatırımları yönetişim açısından belirsizliğe maruz kalabilir ve firmaların etkiyi en üst düzeye çıkarması için çok az yönetişim kapasitesi bırakabilir.
Bu YFA’na yapılan yatırımlar, yetersiz kirlilik kontrolü nedeniyle yüzey suyu kalitesinin bozulmasını azaltabilir.
(11. Kalkınma Planı): 2.4.5 Kentsel Altyapı, 696. Etkin bir yönetimle tüm nüfusun güvenli ve temiz içme suyuna erişimini sağlamak ve atık suyun insan sağlığı ve çevre üzerindeki olumsuz etkilerini en aza indirmek temel amaçtır.
(11. Kalkınma Planı): 2.4.5 Kentsel Altyapı, 697. Su kaynaklarının korunması, geliştirilmesi ve sürdürülebilir kullanımını ele almak için havza planlaması, stratejileri ve eylem planları entegre bir şekilde uygulanacaktır.
(Politika belgesi): 11. Kalkınma Planı, 2.4.5 Kentsel Altyapı, 697.1. Su kaynaklarının korunması ve etkin kullanımına ilişkin olarak, ülkenin 25 havzasında Nehir Havzası Yönetim Planları, Sektörel Su Tahsis Planları tamamlanacaktır.
(11. Kalkınma Planı, ): 2.4.5 Kentsel Altyapı, 697.2. Arıtılmış atık suyun, başta tarım olmak üzere, faydalı amaçlar için güvenli bir şekilde yeniden kullanımı nehir havzası düzeyinde planlanarak su kaynakları üzerindeki baskılar azaltılacaktır.
(11. Kalkınma Planı): 2.4.5 Kentsel Altyapı, 698.4. Atıksu arıtma ihtiyaçlarının finansmanında KÖİ modelinden yararlanılacak, aynı zamanda teknik beceri, kapasite ve kontrol eksikliği gibi bazı engeller hızla aşılacaktır.
Atıksu arıtma tesisleri, Çevre ve Şehircilik Bakanlığı’ndan %50’ye varan enerji bedellerinin geri ödenmesi için başvuruda bulunabilirler. (17) Yaklaşık. 2023 yılına kadar atıksu arıtma yatırımlarına devlet tarafından 30 milyar TL (4,3 milyar ABD Doları) finansman sağlanacaktır. (8)
Mali teşvikler: Merkezi atıksu arıtma tesisi bulunan OSB’lerdeki firmalar atıksu harcı muafiyetinden yararlanabilmektedir. (18)
Diğer teşvikler: Türkiye Sınai Kalkınma Bankası, 2018 yılında Asya Altyapı Yatırım Bankası (AIIB) ile yatırımları finanse etmek üzere 200 milyon ABD Doları tutarında Sürdürülebilir Enerji ve Altyapı Kredisi Anlaşması imzaladı. (19)
(Yönetmelik): Türkiye’de atık su yönetiminin nihai düzenleyicisi Çevre ve Şehircilik Bakanlığı’dır.
(Yönetmelik): Sayılı Türk Çevre Kanunu. 2872, Türkiye’deki atık su ve katı atık yönetimi uygulamalarına ilişkin yasal çerçevenin temelini oluşturmaktadır.
(Yönetmelik): Devlet Su İşleri Genel Müdürlüğü Atıksu Dairesi Başkanlığı, belediye idaresi bulunan yerleşim yerlerinin kesin projelendirme, uygulama projeleri, ihale ve atık su arıtma tesislerinin yapımını yapmaktadır. (15)
Projelerin Çevre ve Şehircilik Bakanlığı tarafından onaylanmadan önce İl Müdürlüğü’nden onay alınması gerekmektedir. Standartlar Su Kirliliği Kontrolü Yönetmeliği, Kentsel Atıksu Arıtma Yönetmeliği ve Atıksu Arıtma Tesisleri Teknik Prosedür Tebliğinde belirtilmiştir. (16)
(Yönetmelik): Resmi Gazete’de yayımlanan “Atıksu Arıtma Tesisleri Teknik Yöntemleri Hakkında Yönetmelik” 27527 2010 Türkiye’de atık su yönetimi standartlarını belirler.
ÖZEL SEKTÖR
Mass Arıtma, Gezer Endüstri.
DEVLET
Çevre ve Şehircilik Bakanlığı, belediyeler, İlbank.
ÇOK TARAFLILAR
EBRD, Dünya Bankası, AB, IPA
KAR AMACI GÜTMEYEN KURULUŞLAR
TAYÇED
SEKTÖR KAYNAKLARI
1) Bertelsmann Stiftung & SDSN, 2020. Sürdürülebilir Kalkınma Raporu Gösterge Tabloları 2020.
2) Strateji ve Bütçe Başkanlığı, Yeni Ekonomi Programı 2020-2022.
3) Strateji ve Bütçe Başkanlığı, 2020 Yatırım Programı,
4) Strateji ve Bütçe Başkanlığı, 2020 Yıllık Cumhurbaşkanlığı Programı.
5) Tarım ve Orman Bakanlığı 2019 Açıklaması.
6) OECD Çevresel Performans İncelemeleri Türkiye 2019.
7) TUİK, 2019. Alıcı kuruluşlar tarafından belediye kanalizasyonundan deşarj edilen atık su miktarı.
YFA KAYNAKLARI
8) Çevre ve Şehircilik Bakanlığı Atıksu Arıtma Eylem Planı 2017-2023.
9) Atıksu Arıtma Tesisleri Tasarım Rehberi, Eski Orman ve Su Bakanlığı, 2013.
10) Tarım ve Orman Bakanlığından Açıklama, 2019.
11) OECD Çevresel Performans İncelemeleri Türkiye 2019.
12) TUİK, 2019. Alıcı kuruluşlar tarafından belediye kanalizasyonundan deşarj edilen atık su miktarı.
13) UNStats. SDG Göstergeleri Veritabanı.
14) Bertelsmann Stiftung & SDSN, 2020. Sürdürülebilir Kalkınma Raporu Gösterge Tabloları 2020. Türkiye.
15) Devlet Su İşleri Genel Müdürlüğü, 2019.
16) Atıksu Arıtma Tesisi Proje Onayı, Çevre ve Şehircilik Bakanlığı, 2018.
17) Çevre ve Şehircilik Bakanlığı.
19) TSKB, 2019. Basın Bülteni.
20) ILO,
21) Avrupa Çevre Ajansı, 2013.
22) Türkiye İstatistik Hizmetleri, 2021.
23) Çevre ve Şehircilik Bakanlığı, 2017. Atıksu Arıtma Eylem Planı 2017-2023.